Świadczenie pielęgnacyjne jest świadczeniem pieniężnym, o które mogą ubiegać się osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu podjęcia opieki nad poważnie niepełnosprawnym członkiem rodziny.
 

Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego

Przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie jest uzależnione od kryterium dochodowego rodziny.

Od dnia 1 stycznia 2023 r. wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 2548 zł. 

Kto otrzyma świadczenie pielęgnacyjne?

Zgodnie z zapisami ustawy, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje:

• matce albo ojcu,
• opiekunowi faktycznemu dziecka,
• osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną (dziadkowie, rodzeństwo)
• innym osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności,

jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą:

• legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo
• legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji (wydanym przez organ rentowy np. ZUS, KRUS).

Jeżeli o świadczenie pielęgnacyjne ubiegają się rolnicy, małżonkowie rolników bądź domownicy, świadczenia te przysługują odpowiednio:

• rolnikom w przypadku zaprzestania prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego;
• małżonkom rolników lub domownikom w przypadku zaprzestania prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego albo wykonywania przez nich pracy w gospodarstwie rolnym.

Przy czym zaprzestanie prowadzenia gospodarstwa rolnego lub zaprzestanie wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym potwierdza się stosownym oświadczeniem złożonym pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. 

Zaznaczyć należy, iż samo posiadanie lub własność gospodarstwa rolnego nie stanowi przeszkody w uzyskaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.  Istotnym jest, czy występuje całkowita niemożność pracy w gospodarstwie rolnym z racji sprawowania opieki - czyli niemożność wykonywania pracy fizycznej w gospodarstwie, brak możliwości zarządzania nim (prowadzenie gospodarstwa rolnego może polegać tylko na zarządzaniu), a tym samym osiągania z niego dochodu.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje również osobom innym niż spokrewnione w stopniu pierwszym z osobą wymagającą opieki, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

• rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• nie ma rodziców, opiekunów faktycznych dziecka lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności

Zarejestrowanie w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy lub posiadanie statusu bezrobotnego nie ma wpływu na uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego.

Ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego 

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na czas określony prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

Przedłużenie ważności orzeczeń w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii COVID-19 – patrz dział Ogólne zasady orzekania o niepełnosprawności

Jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (chodzi tutaj o dzień wydania orzeczenia decyzją organu, bądź dzień uprawomocnienia wyroku - w przypadku, gdy od decyzji było złożone odwołanie), zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

W razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów przysługującego więcej niż jednej osobie sprawującej opiekę nad osobą lub osobami wymagającymi opieki przyznaje się tylko jedno świadczenie osobie, która pierwsza złożyła wniosek.

Kiedy świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje?

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje jeżeli:

• osoba sprawująca opiekę: 
  • ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z  dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów; w przypadku zbiegu prawa do tych świadczeń, przysługuje jedno z nich wybrane przez osobę uprawnioną – patrz niżej dział Z praktyki Ośrodka Poradnictwa SPES
  • ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,

natomiast zgodnie z obecną linią orzecznictwa sądów administracyjnych, osoba pobierająca świadczenie emerytalno  – rentowe ma prawo wyboru świadczenia – i jeśli chce pobierać świadczenie pielęgnacyjne, powinna zawiesić pobieranie emerytury/renty - patrz niżej dział: Ważne wyroki sąd w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne

• osoba wymagająca opieki:
  • pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (chodzi o sytuacje, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się inna osoba niż współmałżonek – więcej na ten temat niżej w dziale Ważne wyroki sądów w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne),
  • została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
• na osobę wymagającą opieki:
  • inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
  • jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
  • inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Świadczenie pielęgnacyjne a składka emerytalno-rentowa

Wraz z wypłatą świadczenia pielęgnacyjnego odprowadzana jest składka emerytalno-rentowa, która umożliwia nabycie uprawnień emerytalnych osobom pobierającym świadczenie pielęgnacyjne. Składka jest opłacana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę. Podstawę wymiaru składki stanowi kwota pobieranego świadczenia.

Osoby, które pobierają świadczenie pielęgnacyjne i osiągnęły wiek emerytalny nie mają obowiązku rezygnacji z świadczenia i przechodzenia na emeryturę. Najlepiej można to wytłumaczyć na przykładzie emerytów, którzy skorzystali w październiku 2017 roku z ustawy obniżającej wiek emerytalny – osoby te mogły, a nie musiały przechodzić na emeryturę. Z opiekunami otrzymującymi świadczenie pielęgnacyjne jest podobnie – mogą, ale nie muszą przechodzić na emeryturę. Wprawdzie przepisy nie odnoszą się wprost do tej sytuacji, jednak w art. 24 ustawy emerytalnej czytamy, że: ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, (…) Użyte określenie „przysługuje” wskazuje, że chodzi o uprawnienie do emerytury. Przepis ten w połączeniu z art. 116 który określa, że postępowanie w sprawie świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego oznacza, że to do potencjalnego emeryta należy decyzja, kiedy chce skorzystać z uprawnień emerytalnych, czy od osiągnięcia wieku emerytalnego, czy później, bo ma to wpływ na wysokość emerytury.

Nie trzeba się obawiać treści przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych, wskazującego, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury. Przez ustalone prawo do emerytury należy rozumieć decyzję przyznającą  świadczenie, a ta zostanie wydana po uprzednim złożeniu wniosku o emeryturę. Jeśli osoba pobierająca świadczenie pielęgnacyjne nie złoży wniosku o emeryturę, to nie ma ustalonego prawa do emerytury, a tym samym świadczenie pielęgnacyjne jej przysługuje.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych nie nakazuje osobie otrzymującej świadczenie pielęgnacyjne złożenia wniosku o emeryturę. Tym samym organ wypłacający świadczenie pielęgnacyjne nie może żądać od opiekuna wystąpienia do ZUS o ustalenie prawa do emerytury.